Images by Kelly Donckers & Jonathan De Maeyer

Ghosts in Town

Gedragen door: Jonathan De Maeyer, Ioana Lupascu, Claire Chassot & Tijana Petrović

Wat kunnen we doen als dorpsdramaturgen in Wortel?

Hoe zijn/kunnen rurale omstandigheden in West- en Oost-Europa met elkaar verbonden (worden)?

Wat maakt een huis tot een thuis?


"Kom hier, kom hier!" Haar stem klonk door de straat en wenkte degenen die haar kenden.

Op de parkeerplaats van café De Guld in Wortel stond een iets hoger dan legaal huis op wielen roerloos na een lange reis. De scherpe en lichtgrijze buitenkant is een vreemde uitnodiging om rond te neuzen.

Vier personen staken ijverig hun handen uit de mouwen om deze ruimte als een thuis te laten voelen, poetsend, vegend, tekeningen ophangend en kaarten vouwend. Ze namen pauzes voor koffie en sigaretten, waardoor de ruimte een beetje rommeliger werd. Ze riepen verlegen naar de voorbijgangers van de zondagse kerkdienst of de cafébezoekers dat ze erbij moesten komen zitten, maar er was weinig animo, en dat was ook goed. De setting was er als een open uitnodiging.

Aan de rechterkant, naast de fietsenstalling, hing een breed doek met een geprinte foto van Bucovina die de ruimte tussen de straat en de parkeerplaats markeerde. Je kon aan beide kanten zien dat dit atypische landschap zijn intrek had genomen tussen twee bomen. Erachter stonden statafels gedrapeerd met doeken met wijnvlekken en verder zag je een open kofferbak van een auto met versnaperingen - sapjes en water. Er was geen backstage bij deze dramaturgie op de parkeerplaats, de podiumachtige plekken waren ingericht voor intiem kletsen, snacken, tekenen en rondhangen. De lucht rook naar koffie, thee en heerlijk stevige zelfgemaakte chocoladekoekjes.

En toen waren er vijf R die stopten in het zicht van het hangende landschap, waarna ze meehielpen. "Kom hier, kom hier!" Haar stem ging weer over de parkeerplaats, en wenkte degenen die haar hoorden om samen op de foto te gaan. En toen waren er acht, zes, twaalf, twintig, zeventien, of meer.

Het regende, misschien maar goed ook. Een kleine groep schuilde in het huis op wielen, duwde het landschap met Kempische opdruk verder naar binnen om ruimte te maken voor elkaar. Ze sprak over haar band met deze plek, de geschiedenis en Ar-tur. Een andere kleine groep nam polaroidfoto's van het vreemde landschap en droogde de druppels op de foto's aan de kleren. Anderen struinden wat rond, op zoek naar niets in het bijzonder, terwijl ze genoten van wat snacks.

Iets na één uur 's middags werden op de toon van Andreea's stem liederen uit Bucovina gezongen. Het publiek danste in een cirkel, een hora noemen ze dat. Deze dans bestaat uit rondjes draaien terwijl je elkaars handen vasthoudt als een grote groep, de nabijheid is zowel ongemakkelijk als vertederend. Sommigen verstrooiden zich, sommigen tolden, en velen namen foto's en glimlachten.

Evenement op 22 oktober 2023 in Wortel Dorp (België), als onderdeel van het Dorpsmakersfestival, georganiseerd door Ar-Tur, platform voor architectuur en ruimte in de Kempen.  

Veel dank aan Ar-Tur voor het organiseren van deze gelegenheid, Gheorghiță Macovei van de Sint-Jan Baptistkerk, de collectieve geesten van Seasonal Neighbours, Edith Wouters, Ciel Grommen, Maximiliaan Royakkers, Annelies Hofmans, Sien Beyens, Bo Struyf, Zus & Peter Ouwerkerk van Dorpscafé De Guld, Dirk Vanhaute.
En de vele anderen die op zichtbare en onzichtbare manieren bijdroegen. We zijn blij jullie te hebben ontmoet!

© Selma Gurbuz

Migrating Seasons 

Bijdrager: Anastasia Eggers

Kan de boerenalmanak gebruikt worden om de verstoorde aard van moderne landbouwpraktijken te verkennen?

De boerenalmanak is een traditionele kalender die het ritme van het landbouwjaar documenteert, van kennis over zaaien en oogsten tot getijdentabellen en weersvoorspellingen. Door de geglobaliseerde handelsroutes en de modernisering van de landbouwtechnologie werd deze almanak echter steeds meer overbodig of toch op zijn minst een rariteit, net als de traditionele oogstfeesten en -rituelen.

Migrating seasons is een poging om de boerenalmanak te hertekenen volgens de hedendaagse post-seizoensgebonden wereld, waarin het verbouwen, oogsten en consumeren van voedsel niet langer afhankelijk is van natuurlijke factoren. Het traject kijkt naar landbouwpraktijken en hun onderlinge afhankelijkheid van fenomenen als het trans-Europese verkeer van werknemers en goederen, internationale politiek, arbeidsrechten en energievoorziening. Op een tijdlijn worden verschillende gebeurtenissen belicht die de cruciale aspecten van de moderne landbouw vertegenwoordigen. Kunnen zij het onderwerp worden van nieuwe vieringen en rituelen die de onzichtbare realiteiten achter ons voedselsysteem terug zichtbaar maken?

Tijdens de groepstentoonstelling van Seasonal Neighbours werden reeds twee tijdlijnen/rituelen verkend:

The Eggplant Relay
Elk jaar in week 44 wordt het "olympische vuur" van het aubergineseizoen doorgegeven van Westland (Nederland) naar Almería (Spanje) om de seizoenswissel te markeren tussen Europa's twee grootste exporteurs van aubergines. Door te kijken hoe het seizoen door economische aspecten wordt gestuurd en welke logistiek deze wissel mogelijk maakt, volgt het project het aubergineseizoen en zijn sporen doorheen Europa.

Bread and Salt*
Ter gelegenheid van de komst van seizoensarbeiders naar de Flevolandse boerderijen denken de lokale bewoners na over hun ideeën over tijdelijke bewoning op het platteland. Hiervoor verzamelen ze objecten die als welkomstgeschenk kunnen dienen. De tentoonstelling in Z33 was een tussenstation voor deze voorwerpen, die aan het begin van het seizoen in 2022 zullen worden overhandigd. 

*Brood en zout (Bulgaars: хляб и сол / Pools: chlebem I solą / Russisch: Хлеб-соль) is in verschillende culturen een welkomstceremonie die vooral bekend is onder haar Slavische namen. Gasten worden verwelkomd met brood en zout, waarbij brood staat voor rijkdom en voorspoed, en zout wordt geassocieerd met vriendschap.

Biografie Anastasia Eggers

CHŁOPI

Bijdrager: Karolina Michalik

Hoe kan ik representaties van “Polskość” (Poolsheid) verkennen aan de hand van economische migratie en seizoensarbeid op het Europese platteland?

In Polen worden al sinds de 16de eeuw oogstfeesten of Dożynki georganiseerd. Tijdens wat oorspronkelijk een folktraditie was, vierden de rurale gemeenschappen een jaar hard labeur op het veld met de opvoering van volksdans, liederen en kunst. Een belangrijk onderdeel daarbij was het weven van een krans (een wieniec) in de vorm van een kroon, gemaakt van de lokale graanoogst.

Wanneer ik de hedendaagse uitlopers van deze feestelijkheden beschouw als publieke representaties van de moderne Poolse rurale identiteit, komen een aantal zaken naar boven. Ik zie folklore die wordt gebruikt als kleurrijk middel voor politieke deelname, een selectieve interpretatie van het verleden en heden via nostalgisch, religieus en nationalistisch patriottisme. Hedendaagse versies van rurale cultuur, inclusief economische migratie en seizoensarbeid worden uitgesloten uit dit narratief.

Mijn doel is om een wienic te creëren die voldoet aan de voorwaarden om deel te nemen aan De Mooiste Wieniec Dożynkowy tijdens de jaarlijkse Presidentiële Dożynki in Warschau. Dit creatieproces dient als poging om de folklorische representatie van de Poolse rurale identiteit te verbreden en het te erkennen als een hybride constructie, verstrikt tussen lokaliteit en traditie, en een complex Europees agricultureel systeem. Op die manier wil ik ook de rol van traditionele artefacten bevragen en onderzoeken hoe ze kunnen dienen als democratisch middel, ter representatie van narratieven die gericht zijn op uitwisseling tussen geschiedenis, omgeving en gemeenschap.

Tentoonstelling: Z33 (Hasselt, BE) - 30 januari 2022 > 17 april 2022

Op de groepstentoonstelling Seasonal Neighbours in Z33 presenteerde ik het metalen skelet van de wieniec dat zal deelnemen aan de Presidentiële Dożynki 2022. De "architectuur van het lichaam" is één van de stemcriteria (0-5 punten) die verwijst naar de algemene vorm van de wieniec. De vorm van deze wieniec, die voldoet aan de richtlijnen van het wedstrijdreglement, symboliseert mijn interpretatie van het werk in de hedendaagse Europese landbouw.

Biografie Karolina Michalik

Fotodocumentatie bij de oogstfeesten: Leo Malek 

Beeld van het huis van de tante van een ex-collega in Roemenië, doorgestuurd via Facebook Messenger.


Beelden van de maquette, zoals gepresenteerd in Z33, en de gesprekken errond.

Houses for a Seasonal Neighbourhood

Bijdragers: Maximiliaan Royakkers & Ciel Grommen

Hoe transformeer je een Vlaams voorstedelijk huis tot een residentie voor seizoensmigranten?

Hoe worden/kunnen rurale omstandigheden in West- en Oost-Europa met elkaar (worden) verbonden?

Na twee weken aardbeien plukken in een serre in Hoogstraten, besloten we onze ex-collega's te bezoeken in hun thuisstad Maneuti. De Roemeense families toonden ons trots hun gloednieuwe huizen die gebouwd werden met het geld dat ze verdienden in het buitenland. De huizen, qua indeling en vorm geïnspireerd op westerse voorstedelijke typologieën, worden bewoond op een voor ons eigenaardige manier. De manier van leven lijkt niet helemaal te passen bij de levensstijl die we normaal gezien zouden verwachten bij een dergelijk huis.

Om dit contrast tussen de productie van ruimte en vorm en de manier van leven te begrijpen, hielp het ons te kijken naar de traditionele huizen op het Roemeense platteland. Daar leerden we dat de huizen en de ruimte eromheen zich ontvouwen tot overlappende zones, ergens tussen openbaar en privé, binnen en buiten. Dit maakt een gemoedelijk samenleven met buren en vee mogelijk.

Via deze observaties stellen we nu de bebouwde omgeving van het Vlaamse platteland in vraag, meer bepaald zijn meest typische woningtypologie, de fermette. We stellen ons een woning voor arbeidsmigranten voor, geïnspireerd op onze observaties op het Roemeense platteland en gevoed door gesprekken over de gebouwde omgeving en het dagelijkse leven in verschillende Oost-Europese landen; op onze eigen manier gebruik makend van een logica gebaseerd op de toe-eigening van vorm en ruimte.  

Tentoonstelling: Z33 (Hasselt, BE) - 30 januari 2022 > 17 april 2022

Voor de groepstentoonstelling van Seasonal Neighbours in Z33 ontrafelde onze verbeelding zich in een maquette van een prototypische straat in het Vlaamse platteland. In de loop van de tentoonstelling werden gesprekken met verschillende stakeholders (boeren, beleidsmakers, seizoenarbeiders enz.) gecondenseerd in een reeks maquettes; het transformeren, versnijden en bewerken van fermettes. 

Met veel dank aan Steve en Leen van het fruitbedrijf Hoezaerenbosh in Hoogstraten om ons een job te geven en vrienden te worden, aan onze collega’s  Elena, Adrian, Cornel, Vasilis, Patrick, Marek, David, Ornella,... om zo open en collegiaal te zijn en ons te ontvangen in Roemenië, aan Stebo en samenlevingsopbouw om hun inzichten te delen,...

Showing the room and telling someone

Bijdrager: Jonathan De Maeyer

Hoe reageer ik op een totale overgave aan het werk op het veld, zonder tijdsbesef?

Niemand is dieper geworteld in het landschap dan de boer. Hij bewerkt en bewoond het landschap op een heel lokaal niveau. Net deze positie maakt hem uitzonderlijk vreemd. Een onderscheid ontstond tussen zij die het landschap bewonen en zij die het erkennen en begrijpen. Iedereen die op het platteland woont begrijpt zijn leefomgeving, maar niemand is zo verstrengeld met het landschap als de boer. Welke plaats hebben seizoensarbeiders in dit verhaal? Zij bewonen en bewerken een vreemd landschap voor een bepaalde duur. Welke connotatie hebben zij bij de seizoenen?

Tussen de woonplaats en de werkplaats van seizoensarbeiders ontstaat een lijnvormig figuur. Tussen een thuis, een huis en het werk bestaat er een jaarlijkse verplaatsing. Het huis, de woonvoorzieningen op de boerderijen in België hoort als een gevolg bij het werk op het land. Ik ben geïnteresseerd in de verbinding tussen het werk op het veld (en het bijkomstige wonen op de boerderij) en de thuisplek ver weg. Hoe is het om twee woonplaatsen per jaar te hebben? Eentje waar je emotioneel aan verbonden bent en een tweede die een louter praktische functie heeft.

Sinds een lange tijd volg ik lijnen in het landschap. Zichtbare lijnen vormen het uitzicht van een landschap. Onzichtbare lijnen dragen bij aan emotionele of zelfs politieke benaderingen van de omgeving. De onzichtbare lijn die ik volg in Showing the room and telling someone is de communicatielijn die twee landschappen verbindt met elkaar door de telefoongesprekken van seizoensarbeiders en hun thuisfront. Zowel in het thuisland als op de werkplek beschrijven ze hun omgeving en de staat ervan aan elkaar.

De lijn die mijn aandacht trekt, probeer ik te documenteren. De lijn zelf is onzichtbaar, maar ze activeert de omgeving. In die activatie wilde ik me onderdompelen. Voor mij was dit een nieuwe manier om mijn onderwerp te benaderen. Vanaf het moment dat ik besliste om mee op het veld te staan, bevond ik me plots middenin het landschap dat ik meestal vanop een veilige afstand observeer. Ik probeer het landschap te begrijpen door er een deel van te worden, door het van binnenuit te observeren en te documenteren.

Tijdens de Seasonal Neighbours tentoonstelling in Z33 maakte ik gebruik van een visueel dagboek om het verhaal te vertellen van de plukker in het landschap. Hoe is het om maandenlang in functie te staan van de oogst van de appel en de peer? Welke stereotiepe, door nostalgie gekleurde beelden hebben wij in ons hoofd van de - ondertussen fel geı̈ndustrialiseerde - fruitpluk? Hoe is het om de job die niemand wil uit te voeren? Hoe reageer ik op een totale overgave aan het werk op het veld, zonder tijdsbesef?

Biografie Jonathan De Maeyer

Tekst en foto: Jonathan De Maeyer